Dzień Zmarłych i Zaduszki są świętami, które kojarzą mi się z chryzantemami, zimnem, pierwszym dniem w roku w kozakach i zimowej kurtce lub w kożuchu, ze spacerem z rodzicami, zniczami i czerwoną łuną, którą tworzyły one niegdyś nad cmentarzami. Pierwszy dzień listopada przywołuje w mojej pamięci podwieczorek u babci, gorącą herbatę z sokiem malinowym na rozgrzewkę i spotkanie z całym kuzynostwem. A co będą wspominać dzisiejsze dzieci? Przebieranki na Halloween? Hmmm… Wielowiekowe tradycje zanikają powoli w całej Europie. Ich miejsce zajmuje coraz częściej bardzo komercyjne moim zdaniem Halloween. Prawdą jest, iż jest to również bardzo stary, celtycki obyczaj. Musiał on jednak najpierw wyemigrować do Ameryki, aby stać się modnym i powrócić w wielkim stylu na Stary Kontynent. Halloweenowy szał ogarnia krok po kroku wszystkie europejskie państwa i wypiera regionalne, często religijne, zwyczaje.
HALLOWEEN NA SYCYLII
Pamiętam, że jeszcze jedenaście lat temu nie było tu w Trapani takiej halloweenowej atmosfery. Dziś jednak i tutejsze dzieci wyrastają w tej nowej tradycji. Pewnie za jakiś czas sycylijskie obrzędy związane z dniem Wszystkich Świętych i z Zaduszkami odejdą całkiem w zapomnienie. A szkoda.
My młodzi mamy w tym jakiś udział. Widzę tu, jak dookoła młodzi rodzice świętują z dziećmi Halloween. Kupują im makabryczne stroje, halloweenowe dekoracje i czarują w domu taką amerykańską atmosferę. Bo przecież wypada, bo inni też tak robią.
Na szczęście są jeszcze babcie i dziadkowie!!! To oni są jeszcze deską ratunkową dla miejscowych tradycji.
SYCYLIJSKIE TRADYCJE NA DZIEŃ ZMARŁYCH I ZADUSZKI
Dziś byłam na cmentarzu z moją teściową i z jej koleżanką. Słyszałam, jak rozmawiały o tym, że muszą kupić dla swoich wnuków „frutta martorana” (opis: patrz poniżej), bo inaczej to dzieciaki już całkiem zapomną o tym, że istnieją sycylijskie zwyczaje, bo
w głowie im tylko Halloween!!!
Fot. Frutta martorana
No to jakie są te SYCYLIJSKIE TRADYCJE? Przyjrzyjmy się im razem.
PREZENTY OD ZMARŁYCH
Dzień Zmarłych na Sycylii zwany jest lu iornu di li morti lub po prostu i morti. Nie jest to dzień smutny, dzień zadumy i smutku. Wprost przeciwnie. Na Wyspie Śłońca również w tym dniu myśli się pozytywnie. Świętuje się i wyczekuje specjalnych gości. W pierwszych dniach listopada tutejsze domy odwiedzają bowiem… zmarli. Tak, tak! Zmarli! Nic mi się nie pomyliło!
Zgodnie z tradycją w noc z pierwszego na drugiego listopada zmarli odwiedzają domy swoich krewnych i pozostawiają tam słodkie prezenty dla dzieci. Moja teściowa opowiadała mi, że kiedy była mała, całą rodziną – z licznym rodzeństwem, z rodzicami i dziadkami przygotowywali oni dla zmarłych świątecznie zastawiony stół. Stawiano na nim przygotowane wcześniej słodycze, różnego rodzaju orzechy, suszone pestki (w tym te z dyni, którą dziś nieodłącznie kojarzymy z Halloween), migdały…
Zmarli odwdzięczali się za przygotowaną na ich cześć ucztę i zostawiali ukryte w różnych miejscach w domu prezenty dla dzieci. O poranku odbywało się tzw. polowanie na skarby, coś na wzór niemieckiego poszukiwania jajek na Wielkanoc.
Przed pójściem spać dzieci zostawiały też pod łóżkiem koszyki, które zmarli wypełniali słodyczami i orzechami, zwane u cannistru. Po środku umieszczali w nich zwykle CUKROWE LALKI. Po sycylijsku mają one nawet swoją nazwę: Pupi ri zuccaru lub Pupaccena (opis: patrz poniżej).
W obecnych czasach dzieci otrzymują również zabawki. Kupuje się je często na jarmarkach urządzanych specjalnie z tej okazji. Jednym z najsłynniejszych jest Fiera dei morti w parku Villa Filippina w Palermo. Trwa on od 31 października do 2 listopada. Kupić tam można zabawki, ale i też całe mnóstwo sycylijskich słodyczy, pieczone kasztany i sycylijski street food.
Fot. Koszyki dla małych kuzynów z wykonaną przeze mnie Frutta martorana
SYCYLIJSKIE RYMOWANKI KIEDYŚ
Niegdyś zmarli „przynosili” też dzieciom nowe buty wypełnione słodyczami. To od razu skojarzyło mi się z naszym Mikołajem!!!
I uwaga!!! Tak, jak u nas straszy się dzieci przed Mikołajkami, że muszą być one grzeczne, bo inaczej but pozostanie pusty lub przed Gwiazdką, iż Gwiazdor nie przyniesie im prezentów, tylko zbije rózgą, tak i tutaj są, a raczej były, takie zwyczaje.
Koleżanka teściowej opowiadała mi dzisiaj, iż ją zawsze straszono, że jeśli nie będzie grzeczna, zmarli obetrą jej w nocy pięty tarką. Dlatego, kiedy była mała uczyła się nawet ze strachu rymowanki, którą wymawiała przed pójściem spać, aby udobruchać zmarłych i prosić ich o prezenty:
Armi santi, armi santi (wł. anime sante/ pl. Święte dusze, święte dusze)
Io sugnu unu e vuatri siti tanti: ( io sono uno e voi siete tante/ ja jestem sam, a was jest dużo)
Mentri sugnu ‘ntra stu munnu di guai (mentre sono in questo mondo di guai/ podczas, gdy ja jestem w tym świecie kłopotów)
Cosi di morti mittiminni assai (regali dei morti mettetemene molti/ dajcie mi sporo od zmarłych prezentów)
Było to takie słodkie przekupywanie dzieci, aby poszły one później w Zaduszki na cmentarz i podziękowały zmarłym za podarki. Myślę, że z pomocą takich zwyczajów łatwiej było oswoić dzieci z tematem śmierci i opowiedzieć im o bliskich, których nie ma już wsród nas.
Bo tak, jak dzieci są na Sycylii wszechobecne, trudno je dziś spotkać na cmentarzu. Córka mojej szwagierki – moja nipotina (zawsze mam z tym wyrazem w języku polskim problem – chyba go raczej nie mamy) ma osiem lat i jeszcze nigdy nie była na cmentarzu!!! Dzieci na cmentarzu są tu naprawdę czymś bardzo rzadkim. Ale przecież jak nie zaprowadzi się ich tam za młodu, to nigdy się do tego nie przyzwyczają. Coś w stylu „czym skorupka za młodu nasiąknie…”
SYCYLIJSKIE RYMOWANKI DZIŚ
Obecnie sycylijskie zwyczaje mieszają się z tymi amerykańskimi. Dzieci przebierają się w straszne stroje i zgodnie z halloweenową tradycją chodzą po sąsiadach i proszą o słodycze. Każdy malec zna tu dziś rymowankę
dolcetto o scherzetto (cukierek albo figielek)
I coraz więcej ludzi ma te słodkości dla dzieci przygotowane. Bo kto by chciał dostać „figielka”? Oprócz nowoczesnych czekoladek są wród nich też sycylijskie słodycze, które niegdyś ukrywali w domu zmarli.
SYCYLIJSKIE SŁODYCZE NA DZIEŃ ZMARŁYCH
Gama sycylijskich słodyczy jest bardzo spora. Kto był na Sycylii, ten wie, iż sycylijskie słodycze są baaaardzo słodkie. Ja muszę przyznać, że dla mnie są często ZA SŁODKIE. Ale ja nie jem słodyczy, więc się nie liczy. Faktem jest, iż mają one na całym świecie sporo wielbicieli.
Mało kto zna jednak tradycyjne wypieki i wyroby cukiernicze, które przygotowuje się na Dzień Zmarłych. Podczas letnich podróży spotkać można chyba jedynie
FRUTTA MARTORANA
Są to kolorowe słodycze przygotowywane z sycylijskiego marcepanu – masy migdałowej, zwanej tutaj jako pasta di zucchero lub pasta reale. Sama nazwa FRUTTA MARTORANA pochodzi od Elizy Martorany, założycielki klasztoru Św. Benedykta w Palermo (1194), w którym siostry zakonne przygotowywały ciasteczka z mąki migdałowej. Tak na marginesie, kościół Santa Maria dell’Ammiraglio (Palermo), który należał niegdyś do klasztoru, znany jest również jako „La Martorana”.
Fot. Frutta martorana
FRUTTA MARTORANA występuje w przeróżnych kształtach. Jej przygotowanie jednoczy często przy stole całą rodzinę – podobnie jak pieczenie bożonarodzeniowych pierników w Polsce. Masa migdałowa zostaje przygotowana z mąki migdałowej i cukru. Następnie wypełnia się nią małe foremki i robi marcepanowe babki. Działa to tak, jak robienie babek z piasku. Przy takim zajęciu każdy staje się znów dzieckiem. Następnie marcepanowe babki maluje się spożywczymi farbkami i nadaje im realnego wyglądu. Nie jest to wcale takie łatwe!!! Aby stworzyć piękną babkę o wyglądzie prawdziwych owoców i innych sycylijskich smakołyków potrzeba naprawdę wielkiej wprawy!
W wielu miejscach FRUTTA MARTORANA to małe dzieła sztuki! Oprócz ciasteczek w kształcie opuncji figowych, pomarańczy i cytryn oraz całej gamy innych owoców, kupić dziś można również te w kształcie cannolo, pizzy, bułki ze śledzioną, krewetek czy małży.
CUKROWE LALKI
Pupi ri zuccaru lub Pupaccena wywodzą się z odległej tradycji, z którą związane są dwie legendy.
- Jedna z nich mówi, iż pewien podupadły szlachic chciał jakoś uczcić swych gości, których zaprosił na kolację (wł. cena). W związku z tym, iż nie posiadał on sporych środków, stworzył z cukru kolorowe lalki (wł. pupa). Stąd nazwa Pupaccena (lalka na kolację). Jego pomysł tak spodobał się gościom, iż zaczęto go naśladować i przekazywać z pokolenia na pokolenie.
- Druga legenda związana jest z królem Henrykiem III Walezym. Podczas jego wizyty w Wenecji w 1574 roku przygotowano dla niego podobno słodycze w kształcie jeźdźca. Słodkie figurki stały się bardzo sławne i dzięki marynarzom szybko dotarły do Palermo. Palermitańscy cukiernicy wzorując się na nich zaczęli wytwarzać cukrowe lalki czyli pupi di zucchero w kształcie paladynów.
CUKROWE LALKI przygotowuje się podobnie jak polskie, wielkanocne baranki cukrowe. Cukrowy syrop z wody, cukru, miodu, soku cytrynowego, z dodatkiem olejku migdałowego wlewa się w gipsowe foremki, studzi, a następnie maluje farbkami spożywczymi. Tak jak FRUTTA MARTORANA, tak i cukrowe lalki przybierają często kształty małych figurek porcelanowych. Aż trudno uwierzyć, iż nie są one wykonane z porcelany a z cukru!
Fot. i produkcja Giuseppe Giuffre’
SZTUKA WYRABIANIA CUKROWYCH LALEK
Okazuje się, iż wyrabianie cukrowych lalek zaczyna powoli zanikać. Brakuje chętnych młodych cukierników, którzy chcą się uczyć ich wyrobu. Maleje też klientela. Dlatego, aby przyciągnąć kupców, CUKROWE LALKI, które zgodnie z tradycją powinny mieć kształt rycerzy, paladynów, dam z królewskich dworów czy karocy, coraz częściej przybierają kształt znanych postaci z bajek. Być może w ten modny sposób wiekowy obyczaj przeżyje jeszcze przez jakiś czas.
Lukrowi jeźdźcy rzadko kończą w dziecięcych żołądkach. Dużo częściej ustawiane są na kredensach jako ozdoby. Muszę się Wam pochwalić, że też kiedyś dostałam taką cukrową lalkę! Dzieckiem nie jestem, ale jeden z moich leciwych uczniów stwierdził, że musi mnie nauczyć tutejszych tradycji i na każde święto przynosił mi tradycyjne sycylijskie podarunki. I tak na Święto Zmarłych pojawił się na zajęciach z taką cukrową lalką. Ja wtedy zwyczaju nie znałam i dziwiłam się, co on mi dał.
Ani to dobre, ani ładne… – myślałam.
Moja nie była bowiem wyrobem wielkiej klasy. Ale co miałam, to miałam! A jemu cześć i chwała za przekazanie mi tutejszych obyczajów!
A jak powstają CUKROWE LALKI i FRUTTA MARTORANA zobaczyć możecie w poniższym nagraniu:
KOŚCI ZMARŁYCH
Ta makabryczna nazwa – Ossa ri muortu lub nucatoli czy mustazzoli – odnosi się do chrupiących, cynamonowych ciasteczek. Mają one kształt kości i wykonywane są z dwóch kolorów ciasta. Dolna część ciastka jest ciemna i twarda, a górna jasna i miękka. Tajemnica koloru ciasteczek tkwi w pieczeniu. Dolne ciasto zawiera więcej mąki i podczas pieczenia staje się twarde i ciemne, górne natomiast ma dużo cukru, dzięki czemu w piekarniku nabiera białego koloru przypominającego kości.
TETU’ – TEIO
Nazwa tych ciastek jest dość śmieszna i wskazuje na to, jakie są one dobre, i że nie można się od nich oderwać. „JEDNO TY – JEDNO JA” to polskie tłumaczenie.
TETU’ są pokryte lukrem z kakao, a TEIO zwykłym, białym lukrem.
Ciekawostką jest fakt, iż wszędzie smakują one trochę inaczej, gdyż robi się je z tego, co akurat zostało z przygotowania innych ciast. W ich skład mogą wchodzić mąka z migdałów, zwykła mąka, skrawki biszkoptów i innych ciast, orzechy, suszone owoce… tak, aby nic nie wyrzucić. Podobnie jak polskie bajaderki.
Te ciastka kupić można obecnie już prawie w każdej sycylijskiej piekarni przez cały rok.
MOFOLETTA
Ta bułka słodka nie jest. Piecze się ją z dodatkiem kminku. W niektórych częściach Sycylii przygotowuje się ją jednak właśnie na Dzień Zmarłych. W Trapani jest inaczej. Tu jest ona tradycyjnym posiłkiem na Marcinki.
MUFOLETTE (inaczej vastedda) na Dzień Zmarłych podaje się jeszcze gorące (często na śniadanie, przed pójściem na cmentarz) z sardynkami, oliwą z oliwek, pieprzem, oregano i serem primosale.
MUFULETTA trapańska na Marcinki nadziewana jest natomiast mortadellą z pistacjami. Często je się ją też pustą, maczaną w świeżej oliwie z oliwek. Do tego zajada się świeże oliwki i popija świeże wino z tegorocznych winogron.
Fot. Sycylijskie wypieki na Dzień Zmarłych
PODZIĘKOWANIA
Bardzo dziękuję mojemu znajomemu Giuseppe Giuffre’ za udostępnienie mi zdjęć jego CUKROWYCH LALEK. Wszystkie Pupi di zucchero są jego wyrobu!!! Są to prawdziwe dzieła sztuki! Giuseppe stara się podtrzymywać i rozprzestrzeniać sycylijskie tradycje na całym świecie. Grazie mille Giuseppe!!!
Kochani, kończę opowieść o sycylijskich tradycjach na Dzień zmarłych! Jest już późno, a ja muszę przygotować jeszcze odświętny stół. Może i mnie odwiedzą dziś w nocy zmarli i ukryją mi w domu jakieś słodkości…
Pozdrawiam Was serdecznie!
Ewa
P.S. Jeśli chcesz być poinformowany na bieżąco co, gdzie, kiedy dzieje się na Sycylii, dołącz do nas na Facebooku!!!
[efb_likebox fanpage_url=”NiemieckiNaSycylii” box_width=”270″ box_height=”” locale=”pl_PL” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″ small_header=”0″ hide_cta=”0″ animate_effect=”fadeIn” ]
Zapraszam też do naszej grupy Facebook: Trapani po polsku – Niemiecki na Sycylii i na nasz Instagram.
Brak Komentarzy